دومین روز از هفته بزرگداشت حافظ شیرازی

اصطلاح پردازی های ابن عربی در عرفان اسلامی شگفت انگیز است و مکتب عرفانی او مبتنی بر سلوک ، کشف و تجارب عرفانی است که در یک نظام استوار فکری بنا شده است بدون شناخت این اصطلاحات نه می توان از شناخت افکار او سخن گفت و نه به تجارب او دست یافت.

انتشار: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس - حافظ‌خبر -

دکتر محمدرضا خالصی، استاد دانشگاه، نویسنده، پژوهشگر و حافظ‌شناس معاصر در نشست حافظ‌شناسی که به مناسبت سالروز بزرگداشت خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی در حافظیه برگزارشده بود گفت آیا حافظ را می توان در جرگه ی وحدت وجودیان دانست ؟ او در پی این سووال گفت : تا کنون پاسخ های فراوانی به این موضوع داده شده است و این مطلب موافقان و مخالفان بسیاری نیز دارد که هر کدام برای خود ادله هائی می آورند .
این حافظ شناس سپس ادامه داد: ابن عربی پایه گذار مکتبی شهودی – فکری در عرفان است و من پیش از این در کتاب های خود به بعضی اندیشه های کلیدی او پرداخته و مستدل بیان کرده ام که پیش از او بعضی از این اندیشه‌ها در عرفان مکتب شیراز به جد وجود داشته و عارفان نامی این خطه اصول و مبانی این محورهای فکری را بنیان نهاده و تبیین و تشریح کرده اند که بدان این جا نمی پردازم کسانی که علاقمندند بدان کتاب ها رجوع کنند .
سپس خالصی به تشریح مبانی فکری ابن عربی پرداخت و گفت نظام فکری محی الدین تنها بر عقل محض و علوم حصولی صرف بنیان نهاده نشده است بلکه بنیان های فکری وی در بسیاری از موارد بر بن مایه های شهود و علم حضوری و تجارب عرفانی است که من پیش از این در سخنرانی های متعدد درباره ی تجربه عرفانی سخن گفته ام بنا شده است .
این استاد دانشگاه سپس ادامه داد : اصطلاح پردازی های ابن عربی در عرفان اسلامی شگفت انگیز است و مکتب عرفانی او مبتنی بر سلوک ، کشف و تجارب عرفانی است که در یک نظام استوار فکری بنا شده است بدون شناخت این اصطلاحات نه می توان از شناخت افکار او سخن گفت و نه به تجارب او دست یافت .
وی سپس به صورت مختصر درباره ی وحدت وجود ، نظریه خلع و لبس ، عشق ، وحدت یا کثرت موجود ، احدیت و واحدیت ، اسم و مسمی ، حضرات خمس ، فیض اقدس و فیض مقدس ، حقیقت محمدیه ، انسان کامل و ولایت توضیحاتی را ارائه داد و در ادامه گفت : شواهد تاریخی حاکی از آن است که در زمان حافظ ، در شیراز اندیشه های ابن عربی به شدت وجود دارد و مورد اقبال و استقبال اندیشمندان این شهر است .
این پژوهشگر در ادامه گفت : از کسانی که در این زمان به اندیشه های ابن عربی معتقدند و در گسترش فکری او تلاش می کنند می توان به : امین الدین بلیانی عارف مشهور وحدت وجودی که مورد ستایش خواجه است نام برد و گفت حافظ بسیاری از ابیات او را مستقیماً اقتباس کرده و دیوان خویش به کار برده است وی سپس به تشریح اندیشه های وحدت وجود بلیانی اشاره کرد و توضیح داد . و بعد از آن به اندیشه های وحدت وجودی خواجوی کرمانی شاعر مشهور و هم زمان حافظ پرداخت ، خواجو از معتقدان بلیانی است و او را قطبِ یگانه و سرّ الله فی ارضه و سرّ خود می نامد و از نزدیکی زبان حافظ با خواجو سخن گفت و شواهدی بر این موضوع آورد ؛ و به اهم اندیشه های وحدت وجودی خواجوی کرمانی پرداخت .
سپس به بررسی و واکاوی اندیشه های وحدت وجودی سلمان ساوجی شاعر مورد علاقه ی حافظ پرداخت و گفت : سلمان در شیراز بوده و در دربار فرمانروایان فارس و ایلکانان بوده ، حافظ غزل های او را استقبال کرده و او را ستوده است ، وی سپس به استقبال ها و نزدیکی های اندیشه ی این دو شاعر پرداخت .
خالصی پس از این به اوحدی مراغه ای پرداخت و در رابطه ی او و حافظ سخن گفت و از میرسید شریف جرجانی نام برد ادیب ، عارف ، حکیم ، زبان شناس و فیلسوف سخن گفت و به تألیفات او اشاره کرد و گفت : بعضی حافظ را مصاحب و یا شاگرد میرسیدشریف دانستند و این نکته که میر بر این باور بود شعر حافظ همه الهامات غیبی و حدیث قدسی و لطائف حکمی و نکات قرآنی است .
او در ادامه به رساله ی التعریفات میر پرداخت و کلیدواژه های مکتب ابن عربی را در این رساله تشریح کرد .
این استاد دانشگاه از بابارکن الدین شیرازی عارف قرن هشتم و هم عصر حافظ و شرح فصوص الحکم او نیز یاد کرد و از ارتباط نزدیک او با امین الدین بلیانی سخن گفت .
او پس از این گفت : در شد الازار آمده است که در مجلس مولانا قوام الدین ممدوح حافظ اشعار ابن فارض خوانده و تشریح و توضیح داده می شده و سپس به اشتراکات فکری ابن فارض و حافظ پرداخت .
خالصی سپس به حضور شارحان فصوص در شیراز زمان حافظ پرداخت و از رساله الاحدیه اوحدالدین بلیانی نام برد که حتی تا مدت ها این رساله به ابن عربی منسوب بوده است و از عزیز الدین نسفی سخن راند که از بزرگ ترین نویسندگان وحدت وجودی است و مفاهیم فکری او و ابن عربی را تشریح کرد و گفت او در سال 680 هجری 50 سال پیش از حافظ در فارس و شیراز بوده و این که استاد اول او نجیب الدین علی بن بزغش شیرازی است اشاره کرد و گفت در مورد افکار او در کتاب مکتب عرفانی شیراز مفصل سخن گفته است واز عبدالرزاق کاشانی شارح مشهور فصوص الحکم یاد کرد و به بهره برداری های او از روزبهان ثانی و از استفاده ی او از شیخ معین الدین ابوذرجنید کثکی که در مقبره شیخ کبیر ابن خفیف شیرازی مدفون است و استاد دیگر او ابوالحسن مسعود بن محمود شیرازی نام برد و گفت : در همان زمان در حلقه ی مشایخ شیراز فصوص الحکم تدریس می شده است از مولانا نورالدین عبدالقادر معروف به حکیم نام برد و تدریس فصوص توسط او در شیراز که در سال 698 در شیراز درگذشته است .
خالصی در ادامه به اشعار حافظ استشهاد جست و به شواهدی از اشعار او که تم و اندیشه ی وحدت وجودی دارند اشاره ی مفصلی کرد و در آخر به تشابهات اشعار ابن عربی و حافظ پرداخت .