حافظیه

روز جمعه 15 بهمن، در معیت خیرین آموزش عالی کشور، از طرف دانشگاه شیراز، به زیارت حافظ نایل شدم. آن چه در پی می آید، تحفه ای از این زیارت جمعه ماست بر مزار شاعر عارف حکیم بزرگ حافظ شیرازی...

روز جمعه، 15 بهمن، در معیت خیرین آموزش عالی کشور، به عنوان خبرنگار از طرف دانشگاه شیراز، به زیارت خواجه شیراز نایل شدم.

خواجه شمس‌الدین محمد بن بهاءالدّین حافظ شیرازی، معروف به لسان‌الغیب، ترجمان الاسرار، لسان‌العرفا و ناظم‌الاولیا شاعر بزرگ سدهٔ هشتم ایران و یکی از سخنوران نامی جهان است.

حافظ از حافظان بزرگ قرآن است که قرآن را به 14 روایت معتبر آن از حفظ بود:

عشقت رسد به فریاد ارخود به سان حافظ        قرآن ز بر بخوانی در چارده روایت

(از قرّاء سبعه عده ی کثیری نقل کرده اند، ولی قران شناسان و قرائت شناسان بعدی، روایت دو تن از راویان هر قاری را که از نظر ضبط و صحت سند و طول ملازمت و آموزش نزد قاریان یا مقریان هفتگانه، دقیقتر و پذیرفتنی تر بوده است، به اصطلاح استاندارد کرده اند، لذا چهارده روایت پدید آمده است. در اینجا اسامی قاریان هفتگانه و راویان چهارده گانه ی آنها را – که صاحبان چهارده روایت اند نقل می کنیم:

1) عبدالله بن عامر دمشقی (متوفای 118 ق). راوی اول او:

هشام بن عمار (153-245ق)؛ راوی دوم او:ابن ذَکْوان، عبدالله بن احمد (173-242ق).

2) عبدالله بن کثیر مکی (45-120ق). راوی اول:

البَزّی، احمد بن محمد (170-ح 243ق)؛ راوی دوم: ابوعمر محمد بن عبدالرحمن ملقب بهقُنْبُل  (195-291ق).

3) عاصم بن ابی النَّجود (76-128ق). راوی اول:

حفص بن سلیمان(90- ح 180ق)؛ راوی دوم:شعبة بن عیّاش(95-194ق).

4) زَبّان بن علاء = ابوعمر و بصری (ح 68-154ق). راوی اول:

حفص بن عمر الدوری (متوفای 246ق)؛ راوی دوم:ابوشعیب سوسی، صالح بن زیاد( 190-261ق).

5) حمزة بن حبیب کوفی (80-156ق). راوی اول:

خَلاّد بن خالد کوفی= ابوعیسی شیبانی (142-220ق)؛ راوی دوم:خَلَف بن هِشام(150-229ق).

6) نافع بن عبدالرحمن مدنی (70-169ق). راوی اول:

وَرْش،عثمان بن سعید مصری 0110-197ق)؛ راوی دوم:قالون، عیسی بن مینا 0120- ح 220ق).

7) کسائی، علی بن حمزة (119-189ق). راوی اول:

لیث بن خالد(متوفای 240ق)؛ راوی دوم:حفص بن عمر الدوری(که راوی ابوعمر و بصری، زبّان بن علاء هم بوده است).
لازم به ذکر است که قرآن های امروزی علامت هایی مبنی بر وقف یا اصطلاحات قرآئتی خاصی را در خود دارند که برگرفته از این روایت ها می باشند)
تذکره‌نویسان نوشته‌اند که نیاکان او از کوهپایه‌ اصفهان بوده‌اند و نیای او در روزگار حکومت اتابکان سلغری از آن جا به شیراز آمد و در این شهر متوطن شد. و نیز چنین نوشته‌اند که پدرش «بهاءالدین محمد» بازرگانی می‌کرد و مادرش از اهالی کازرون و خانه‌ی ایشان در دروازه کازرون شیراز، واقع بود.
همچنین از اساتید حافظ دو بزرگ کازرونی را نام می برند که در اشعار حافظ نیز از آن ها به بزرگی یاد شده است:
دگر مربی اسلام شیخ مجدالدّین                     که قاضیئی به از او آسمان ندارد یاد

دگر شهنشه دانش عضد که در تصنیف                    بنای  کار مواقف  بنام  شاه نهاد

دگر بقیه ابدال شیخ امین الدّین                     که یمن همت او کارهای بسته گشاد

شیخ امین الدین بلیانی که مقبره او در گلزار شهدای بهشت زهرای کازرون واقع شده است را یکی از اساتید حافظ در عرفان می دانند.

لازم به ذکر است که شیخ ابواسحاق کازرونی به عنوان یکی از مرادهای حافظ در شعر و عرفان است و این نباید با شیخ ابواسحق اینجوی که حاکم فارس بوده و البته جناب حافظ نیز از او به بزرگی یاد کرد اشتباه گرفت. (هرچند حجت الاسلام سید محمد خاتمی رئیس جمهور اسبق در سفرشان به کازرون این اشتباه را مرتکب شدند.)

بقعه خواجه شمس‌الدین محمد بن بهاءالدّین حافظ شیرازی، در شهرستان شیراز، خیابان حافظیه و در مجموعه ای قرار گرفته است که امروزه به عنوان حافظیه شناخته می شود.

این مجموعه در شمال شهر شیراز و در جنوب دروازهٔ قرآن است. این مجموعه به‌دلیل جای‌دادن آرامگاه حافظ شیرازی در خود به این نام مشهور شده‌است. مساحت حافظیه ۲ هکتار بوده و از ۲ صحن شمالی و جنوبی تشکیل یافته که این صحن‌ها توسط تالاری از یک‌دیگر جدا شده‌اند. این مجموعه ۴ درب ورودی-خروجی دارد که درب اصلی در سمت جنوب آن، دو درب در سمت غرب آن و یک درب در سمت شمال‌شرق آن قرار گرفته‌است. تالار حافظیه که از آثار دورهٔ زندیان است، ۵۶ متر طول و ۸ متر عرض داشته و از ۲۰ ستون سنگی، هرکدام به ارتفاع ۵ متر تشکیل شده‌است. این تالار پیش‌تر شامل ۴ ستون و ۴ اتاق بوده که بعدها اتاق‌ها از محدودهٔ آن حذف گردیده‌است. در سمت شرق و غرب تالار ۲ اتاق یکی متعلق به سازمان میراث فرهنگی و دیگری مربوط به دفتر آرامگاه وجود دارد. شیوهٔ معماری این تالار مربوط به دوره‌های هخامنشیان و زندیان است.

در سال ۱۳۱۴ ه. ش سرهنگ علی ریاضی (رئیس فرهنگ فارس) با همیاری علی اصغر حکمت و نظارت علی سامی، با طراحی آندره گدار فرانسوی و با الهام گیری از عناصر معماری عهد کریم خان زند، به بازسازی بنای حافظیه اقدام نمودند.

در سال ۱۳۱۵ به کوشش علی اصغر حکمت، بنای کنونی با بهره‌گیری از عناصر معماری زندیه و یادمان‌های حافظیه، توسط آندره گدار فرانسوی طراحی و با همکاری علی سامی به اجرا درآمد.

درباره تفسیر حافظیه چنین نوشته اند: با نزدیک‌ترشدن به آرامگاه، انسان از بند هواهای نفسانی آزاد شده و بالارفتن از ایوان به منزلهٔ معراج عرفانی و سیر و سلوک در دنیای ملکوت است. به تدریج آرامگاه که نماد خورشید است، نمایان می‌شود و پایین آمدن از ایوان، نماد تعظیم در برابر این خورشید درخشان است. ایوان از ۲ ردیف پله‌کان تشکیل شده که هر ردیف شامل ۹ پله‌است. در ادبیات فارسی، ۹ عدد آسمان‌ها بوده و مقدس شمرده می‌شود.بخش شمالی آرامگاه نماد دنیای ملکوت است؛ چراکه در این قسمت به آرامگاه می‌رسیم که نماد دست‌یابی به حقایق و رمزورازهای دنیا است. این بخش شامل ۸ درب ورودی و خروجی است؛ هم‌چنین آرامگاه نیز از ۸ ستون سنگی تشکیل یافته‌است. عدد ۸ نماد سدهٔ هشتم (سده‌ای که حافظ در آن می‌زیسته) و هشت درب بهشت است.نمای بیرونی گنبد آرامگاه، نماد آسمان بوده و به شکل کلاه درویشان ترک است. گنبد از دورن با رنگ‌های مختلف عرفانی آراسته شده‌است؛ آبی فیروزه‌ای (نماد بهشت)، سرخ ارغوانی (نماد شراب ازلی)، سیاه و سفید (نماد شب و روز) و قهوه‌ای سوخته (نماد خاک) است.

سنگ مزار حافظ به ارتفاع یک متر از سطح زمین قرار گرفته و به وسیله پنج ردیف پلکان مدور احاطه شده‌است. بر فراز بارگاهش گنبدی مسی به شکل کلاه دراویش (ترک ترک) بر روی هشت ستون به ارتفاع ده متر، بنا شده‌است و از درون با کاشی‌های هفت رنگ معرق کاشی کاری شده‌است. همچنین در سقف آرامگاه هشت بیت از غزل:

حجاب چهره جان می‌شود غبار تنم

خوشا دمی که از آن چهره پرده برفکنم

بر روی سنگ‌های یکپارچه با خط ثلث نگاشته شده‌است.

در دو طرف آرامگاه حافظ دو مجموعه به نام آرامگاه خاندان قوام السلطنه در سمت چپ و آرامگاه خاندان معدل شیرازی در سمت راست وجود دارد.

در بخش شمالی آرامگاه حافظ نیز کتابخانه ای با سبک معماری قدیم مشاهده می شود. جلوی درب ورودی این کتابخانه قبری بدون بلندی خاصی را می بینیم که بر روی آن این چنین نوشته شده است:

"آرامگاه سید محمدعلی کازرونی

متخلص به رحمت

فرزند سید عباس مجتهد طباطبایی

متولد 1240شمسی کازرون فوت 1303 شمسی

حکیم و عارف مسلک قرن سیزدهم و نماینده مردم فارس

در مجلس دوم شورای ملی به عنوان مجتهد طراز اول..."

این متن نشان دهنده آن است که این متوفی هم نماینده فارس در مجلس دوم شورای ملی بوده است و هم از اعضای شورای نگهبان یا همان مجتهدین طراز اول که وظیفه شورای نگهبان امروزی را بر عهده داشتند.

در این سمت این رواق درب کوچک چوبی دیده می شود که پس از باز شدن وارد حیاط کوچکی با حوض کوچکی در وسط آن را می بینی که در چهار گوشه آن اتاق هایی وجوددارد. در این اتاق های به همت سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی فارس به گردشگران و زایران جناب حافظ عرضه می شود.

در زیر عکس هایی از حافظیه را می بینیم:

پلکان ورودی آرامگاه حافظ از روبرو

نمای پلکان ورودی حافظیه از سمت راست

با طی کردن 9 پله ورودی وارد راهرو زیر می شوید که نمادی از تخت جمشید را با نمادسازی دوران معاصر در خود دارد.

آرامگاه حافظ از نمای روبرو

آرامگاه حافظ از نمای پشت

آرامگاه حافظ از حلقه های درب آرامگاه خاندان معدل شیرازی

ورودی آرامگاه خاندان معدل شیراز از حافظیه

کتابخانه حافظیه

خانه کوچیکی که دربش در راهرو کتابخانه باز می شود و در اتاقک های آن صنایع دستی عرضه می شود

نگاره رزم رستم و دیو سپید بر روی بشقاب از جمله هنرهای دستی عرضه شده در این مجموعه می باشد

برخی دیگر از هنرهای دستی عرضه شده در حافظیه

نمای درونی سقف آرامگاه حافظ

سنگ مزار مرحوم سید محمدعلی کازرونی که توضیحات آن در بالا آمد